ประวัติวัดไพชยนต์พลเสพย์ ราชวรวิหาร

วัดไพชยนต์พลเสพย์ ราชวรวิหาร

วัดไพชยนต์พลเสพย์เป็นพระอารามหลวงชั้นโท ราชวรวิหาร ตั้งอยู่ที่ตำบลบางพึ่ง

อำเภอพระประแดงจังหวัดสมุทรปราการ ประวัติของวัดนี้มีเรื่องราวปรากฏอยู่ในหนังสือ

พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์รัชกาลที่ ๒ พระราชนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ

กรมพระยาดำรงราชานุภาพว่า “ในคราวเมื่อสร้างป้อมเมืองสมุทรปราการ ทรงพระราชดำริว่า

ป้อมที่ได้สร้างขึ้นที่เมืองนครเขื่อนขันธ์ แต่ก่อนก็ยังค้างอยู่ไม่สำเร็จสมบูรณ์ จึงโปรดให้

พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นศักดิพลเสพ เป็นแม่กอง ทำการสร้างเมืองนครเขื่อนขันธ์ที่ยัง

ค้างอยู่ให้สร้างป้อมขึ้นอีกป้อมขึ้นอีกป้อมหนึ่ง ชื่อ ป้อมเพชรหึง เปลี่ยนให้ขุดคลองลัดหลัง

เมืองนครเขื่อนขันธ์ คลองหนึ่งมาทะลุออกคลองตาลาว  คลองลัดที่ขุดใหม่นี้ เมื่อขุดกว้าง

๖ วา ลึก ๕ ศอก ยาว ๕๐ เส้น กรมหมื่นศักดิพลเสพ ทรงสร้างวัดขึ้นในคลองลัดที่ขุดใหม่นี้

วัดหนึ่ง พระราชทานนามว่า วัดไพชยนต์พลเสพย์ พระเพชรพิชัย (เกศ) ซึ่งเป็นนายงาน

สร้างเมืองนครเขื่อนขันธ์ สร้างวัดหนึ่งขึ้น ใกล้กับวัดไพชยนต์พลเสพย์ ชื่อวัดโปรดเกศฐาราม

ยังเป็นพระอารามหลวงอยู่จนทุกวันนี้ทั้งสองวัด

จากหลักฐานนี้ทำให้ทราบว่าวัดนี้ได้สร้างขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธ-

เสิศหล้านภาลัย พร้อมๆ กับการขุดคลองปากลัด แต่จะสร้างขึ้นเมื่อปีใด

และคลองปากลัดจะขุดขึ้นในปีใดไม่มีบอกไว้ อย่างไรก็ตาม อาจจะประมาณ

ได้ว่าไม่ก่อนปี พ.ศ.๒๓๖๒ เพราะในพระราชพงศาวดารกล่าวว่าปีนี้เป็นปีที่

เริ่มสร้างป้อมเมืองสมุทรปราการหลายป้อมด้วยกัน เพื่อป้องกันญวนที่อาจจะยกมา

ทางทะเล และในคราวสร้างป้อมเมืองสมุทรปราการนี้เอง ก็ได้ขุดคลองลัด

และสร้างวัดไพชยนต์พลเสพย์ ขึ้นดังที่กล่าวข้างต้น

ผู้สร้างวัดนี้คือ กรมหมื่นศักดิพลเสพ ซึ่งทรงดำรงพระยศเป็นเจ้าต่างกรม

กำกับราชการในกรม พระกลาโหม ในรัชกาลที่ ๒  แลละต่อมาได้เลื่อนยศเป็นกรม

พระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพ ในรัชกาลที่ ๓ ชื่อของวัดที่ว่า “ไพชยนต์พลเสพย์” นี้

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพได้ทรงสันนิษฐานว่าคงจะเป็นนามใหม่เดิมเมื่อแรก

สร้างในรัชกาลที่ ๒ เห็นจะเรียกว่า “วัดกรมศักดิ” หรือ “วัดปากลัด” ถึงรัชกาลที่ ๓

คนทั้งหลายก็คงจะเรียกว่า “วัดวังหน้า” ที่ในพระราชราชพงศาวดารอ้างว่า

พระราชทานนามว่า วัดไพชยนต์พลเสพย์นั้น เห็นจะไม่หมายถึง

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงพระราชทานไว้แต่แรกสร้างก็ได้

เพราะมีเค้าเงื่อนตามพระวินิจฉัยของ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพในหนังสื

อสาสน์สมเด็จ ซึ่งทรงแน่พระทัยว่าพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

เป็นผู้พระราชทานนามในเวลาต่อมา

“บุษบกยอดปรางค์” (ที่อยู่วัดไพชยนต์พลเสพย์) กรมพระราชวังบวรฯ รัชกาลที่ ๑

ทรงสร้างประดิษฐานพระพุทธสิหิงค์ ณ พระที่นั่งพุทไธสวรรย์ มีเรื่องปรากฏว่า

เมื่อกรมพระราชวังบวรฯ พระองค์นั้นสวรรคตแล้ว การพิทักษ์รักษาในวังหน้า

หละหลวมถึงมีผู้ร้ายขึ้นลักเครื่องบูชาในพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ พระบาทสมเด็จ

พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก จึงโปรดฯ ให้เชิญพระพุทธสิหิงค์ลงมาไว้ใน

พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม (ปรากฏในจดหมายเหตุครั้งรัชกาลที่ ๓

ว่าตั้งไว้บนฐานชุกชีทางด้านใต้) แต่บุษบกยอดปรางค์นั้นยังอยู่ใน

พระที่นั่งพุทไธสวรรย์ จนสิ้นรัชกาลที่ ๑ ถึงรัชกาลที่ ๒ ไม่ได้เชิญพระรพุทธสิหิงค์

กลับไปไว้วังหน้า บุษบกนั้นตั้งว่างอยู่เปล่าๆ กรมพระราชวังบวรฯ รัชกาลที่ ๒

จึงโปรดฯ ให้ย้ายเอาไปไว้ในที่อื่น (จะเอาไปไว้ไหนไม่ปรากฏ) แล้วตั้งพระที่นั่งเศวตฉัตร

ในพระที่นั่งพุทไธสวรรย์แทนบุษบกนั้น

ถึงรัชกาลที่ ๓ กรมพระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพ จึงโปรดฯ ให้เอาบุษบกยอดปรางค์

นั้นไปตั้งเป็นที่ประดิษฐานพระประธานที่ในพระอุโบสถวัดไพชยนต์พลเสพย์

ซึ่งเป็นวัดที่พระองค์ได้ทรงสร้างขึ้นในคลองปากลัด จังหวัดพระประแดง แต่เมื่อยังเป็น

เจ้าต่างกรมอยู่ในรัชกาลที่ ๒ สังเกตดูบุษบกนั้นเป็นฝีมือช่างชั้นหลังปะปนของเดิมอยู่

สันนิษฐานว่าเห็นจะทอดทิ้งจนดูชำรุดทรุดโทรมมาก กรมพระราชวังบวรฯ รัชกาลที่ ๓

ไปทอดพระเนตรเห็น ทรงสังเวชพระหฤทัย จึงโปรดฯ ให้เอาไปถวายเป็นพุทธบูชา

(อย่างว่า “ปล่อยพระพุทธบาท”) เห็นจะต้องบูรณปฏิสังขรณ์มาก จึงปรากฏฝีมือ

ช่างสมัยหลังปะปนอยู่ถึงป่านนี้  อนึ่งซึ่งวัดนั้นมีนามว่า “ไพชยนต์พลเสพย์”

พิเคราะห์คำ “ไพชยนต์” ดูหมายจะเอาบุษบกนั้นเป็นนิมิต และคำว่า “พลเสพย์”

มาแต่สร้อยพระนามของกรมพระราชวังบวรฯ รัชกาลที่ ๓ ซึ่งถวายบุษบกนั้น

ชวนให้เห็นว่านามไพชยนต์พลเสพย์ คงจะเป็นนามใหม่ซึ่งพระบาทสมเด็จ-

พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงขนานนามเมื่อในรัชกาลที่ ๔

วัดไพชยนต์พลเสพย์ เมื่อแรกสร้าง กรมหมื่นศักดิพลเสพ คงจะได้เป็นพระธุระ

อุปการะมาตลอด และเมื่อกรมหมื่นศักดิพลเสพ ได้ทรงดำรงตำแหน่งกรมพระราชวังบวรฯ

ในรัชกาลที่ ๓ วัดนี้ก็คงจะมีความสำคัญมากขึ้น และคงจะมีฐานะเป็นพระอารามหลวง

ในรัชกาลนี้ ประกอบทั้งพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชนิยมใน

การสร้างวัด ถึงกีบมีคำพังเพยเล่าสืบต่อกันมาในรัชกาลที่ ๑ ว่า ใครรบทัพจับศึกเก่ง

ก็เป็นคนโปรด ในรัชกาลที่ ๒ ใครเป็นนักเลงกลอนก็โปรด ในรัชกาลที่ ๓ ใครสร้างวัดวาอารา

มก็เป็นคนโปรด เพราะฉะนั้นวัดไพชยนต์พลเสพย์ ก็คงจะรุ่งเรืองมากในรัชกาลที่ ๓

นอกจากนี้ยังมีหมายรับสั่งในรัชกาลที่ ๓ เรื่องการบูรณะซ่อมแซมพระอารามนี้ว่า

มีรับสั่งให้นำทองคำเปลวไปจ่ายให้ช่างรักปิดเสาเม็ดราวเทียนในพระอุโบสถ กระจังเสามุขเด็จ

หน้าหลังพระวิหารใหญ่ ในรัชกาลต่อ ๆมา ไม่มีหลักฐานว่าวัดนี้ได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์

หรือไม่ อย่างไรก็ตามวัดนี้ยังคงมีฐานะเป็นพระอารามหลวง ตราบเท่าทุกวันนี้

ที่ตั้งวัด

ขนานไปตามคลองลัดหลวง ด้านทิศตะวันออกตลอดหน้าวัด  ยาว ๔ เส้น ๖ วา

ด้านทิศเหนือเลียบเข้าไปในคลองซอย ชื่อคลองเพลง กว้าง ๓เส้น ๕ วา

ด้านทิศตะวันตกสุดเขตมีคูหักมุมเลียบไปตามหลังวัด ยาว ๕ เส้น ๓ วา

ด้านทิศใต้มีลำประโดงไปทะลุหน้าวัดจรดคลองลัดหลวง ยาว ๓ เส้น ๑๑ วา

คิดเป็นเนื้อที่ประมาณ ๑๕ ไร่ ๑ งาน ๑๔๘ ตารางวา

กุฏิ

แต่ก่อนทราบว่ามีอยู่ถึง ๕ คณะ ส่วนราชาคณะอยู่หลังพระวิหารด้านใต้ ภายหลัง

ถูกรื้อถอนของช่างเก่าไปปฏิสังขรณ์ของเก่าด้วยกันให้ดีขึ้น สมัยนั้นทางวัด

อาจเสื่อมลงมีภิกษุอาศัยน้อยรูป กล่าวกันว่าศาลาและกุฏินอกเขตทางด้านใต้

ออกไปก็เคยมี ต่อมาไม่มีผู้ดูแลจึงรื้อถอนเข้ามารวมในคณะสงฆ์เป็นอันเดียวกันจน

ที่เหล่านั้นกลายเป็นสวนไปหมดในสมัยหลวงพ่อพระราชวิริยาภรณ์หาเป็นที่สวน

ไม่เจอกลายเป็นที่บ้านเต็มไปหมด ในอดีตเฉพาะเขตวัดมีหอระฆังเครื่องไม้จริง

ฐานก่ออิฐถือปูน หอไตรฝาไม้กระดาน เสาไม้จริงอยู่หน้าจงกรมด้านเหนือ

ศาลาดินหน้าวัด ๔ หลัง ศาลาท่าน้ำ ๒ หลัง อยู่ริมคลองลัดหลวง กับหมู่กุฏิเลียบ

ไปตามคลองเพลงมีอีก ๒ คณะ หอสวดมนต์และหอฉันพร้อม

และยังมีศาลาท่าน้ำแบบทรงไทยสร้างด้วยไม้สักทั้งหลังมีช่อฟ้าใบระกาสมัยข้าพเจ้า

เป็นสามเณรมาเรียนบาลียังเคยเห็นสมัยนี้หาสภาพเช่นนั้นไม่พบแล้ว